Rationele angst

Ingenieurs en beleidsmakers zijn geneigd risico’s van nieuwe technologieën als een technisch probleem te zien waarmee experts aan de slag moeten. Ze leunen op kansberekeningen en kosten-batenanalyses. Volgens Sabine Roeser van Techniek, Bestuur en Management en Lotte Asveld, werkzaam bij het Rathenau Instituut, is het niet ethisch om op die manier met nieuwe technologieën om te gaan.
In het boek ‘The Ethics of Technological Risk’ dat zij samenstelden, presenteren zij en collega-ethici nieuwe denkwijzen over het ethisch verantwoord doorvoeren van technische innovaties waar mogelijk risico’s aan kleven voor de samenleving. Deze week presenteren ze het boek in Den Haag.
Naast theorieën staat het boek vol casussen over de meest omstreden gebieden, zoals medische technologie, genetisch gemodificeerde gewassen en stralingsrisico’s door mobiele telefonie.
Om verantwoord om te kunnen gaan met risico’s, moeten politici eerst onderkennen welke ethische vraagstukken er spelen, vinden Asveld en Roeser. “Om de bevolking er van te overtuigen dat een ontwikkeling vrijwel zonder risico is, laten politici het ene onderzoek na het andere uitvoeren”, zegt Roeser. “Uit die onderzoeken rollen kansberekeningen en kosten-batenanalyses die draagvlak moeten creëren. Maar dat zou niet het doel mogen zijn van onderzoek, maar slechts een neveneffect. Politici die alleen draagvlak willen creëren zijn populisten. Ze nemen de bevolking niet serieus.”
Uit die onderzoeken rollen weliswaar harde getallen over risico’s, maar hoe moet je die waarderen? “Neem nou de mogelijke gezondheidsrisico’s van straling van gsm-masten”, zegt Asveld. “Daar is volop naar gekeken, maar er is geen onderzoek gedaan naar langetermijneffecten. Daar moeten politici eerlijk over zijn. Anders zijn ze niet ethisch bezig.”
Een ander voorbeeld van wat Roeser en Asveld de technocratische benadering noemen, is de discussie over kernenergie. “Kernfysici hameren op getallen”, zegt Roeser. “Ze zeggen dat de kans op een ongeluk extreem klein is. Maar wat als het toch gebeurt, dan zijn de gevolgen rampzalig. Daar moet je ook rekening mee houden. Bovendien, hetzelfde werd vroeger gezegd over de kernreactor in Tsjernobyl, en zie wat er is gebeurd. Zelf denk ik niet dat het ongegrond is om te denken dat het ook nu mis zou kunnen gaan.”
Asveld ontwikkelde voor haar promotieonderzoek een risicoanalyse-methode die veel breder is opgezet dan de technocratische benadering. “Mijn methode moet tunnelvisie voorkomen. Kosten-batenanalyses moeten meer zijn dan rekensommetjes. Het is belangrijk om de
intuïtie en angst van mensen die direct geconfronteerd worden met nieuwe ontwikkelingen mee te wegen.”
Roeser somt een reeks andere factoren op. Wat is het effect van de technologie op de natuur? Is er voldoende gekeken naar alternatieve technologieën? Is onderzocht of de mogelijke lasten door iedereen even zwaar gedeeld worden of dat bepaalde bevolkingsgroepen er in het bijzonder onder kunnen lijden?
Voorbeelden van onderzoekers en beleidsmakers die door hun koppigheid de mist in zijn gegaan heeft Asveld volop. “Na de ramp van Tsjernobyl gaven schapenhouders in Wales aan dat er als gevolg van het neerdalende radioactieve stof iets mis was met hun schapen. Wetenschappers zagen geen verschil. Maar er was wel degelijk iets veranderd aan het gedrag van de dieren. De schapenhouders hadden dat direct in de gaten, maar ze werden niet serieus genomen. Hetzelfde geldt voor een kanaal in New York, het Love Canal. Omwoners zeiden dat ze ziek werden van chemicaliën in het water. Wetenschappers namen dit niet serieus, terwijl achteraf bleek dat er wel degelijk iets mis was met het water.”
Maar moet angst altijd serieus genomen worden? Soms is het toch volstrekt irrationeel? “De zorgen moeten wel wetenschappelijk onderbouwd kunnen worden”, zegt Asveld. “Als mensen vrezen dat gevaarlijke marsmannetjes via gsm-masten met elkaar communiceren, dan nemen we dat niet serieus.”
Volgens Roeser is het verstandiger om die vraag om te draaien. “Bezwaren tegen technologieën worden maar al te vaak ten onrechte opzij geschoven omdat ze voort zouden komen uit ‘irrationele angst’. Angst is juist vaak wel rationeel”, aldus de filosoof die haar hoofdstuk in het boek voornamelijk heeft gewijd aan emotie als morele raadgever bij technologische ontwikkelingen. “Deze gedachte is nieuw binnen de risico-ethiek. Om rationele keuzes te kunnen maken heb je emoties nodig.”

Lotte Asveld and Sabine Roeser (eds.) (2009), The Ethics of Technological Risk, Earthscan Publishers, London 

De boekpresentatie vindt plaats op vrijdag 13 februari van 14.30 uur tot 17.15 uur op de Haagse campus van de TU Delft, Lange Voorhout 44. Deelname is gratis, graag wel aanmelden via: www.ethicsandtechnology.eu/bookethicsrisk

Film

Filmhuis Lumen

Tel. (015) 2140226

Pauline et Paulette, vr. 15.45, zo. 15.15; Le Fabuleux Destin d’Amelie Poulain, do. t/m wo. 19.30; Italian for Beginners, do. t/m wo. 22.15; Crouching Tiger, Hidden Dragon, do. t/m wo. (beh. ma.) 19.45; The Pledge, do. t/m wo. (beh. zo.) 22:00; Killer’s Kiss, ma. 19.45; Emporte Moi, vr. 15.30; The Others, zo. 15.00; Sneak Preview, zo. 22.15.

Delfia

Tel. (015) 2123855

Jeepers Creepers, do. t/m wo. 17.00, 19.00 en 21.30 (niet zo. 21.30); Behind Enemy Lines, do. t/m wo. 19.30 en 22.00; Ocean’s Eleven, do. t/m wo. 17.00, 19.15 en 22.00; The Lord of the Rings, do., vr., ma., di. 17.00 en 21.00, za., wo. 13.15, 17.00 en 21.00, zo. 13.15, 17.00 en 21.30; The Princess Diaries, do. t/m wo. 17.00; Atlantis:de Verzonken Stad, za., zo. en wo. 12.30; Minoes; za., zo. en wo. 13.00 en 15.00; Harry Potter en de Steen der Wijzen, za., zo. en wo. 13.30; Harry Potter and the Philosopher’s Stone, do. t/m wo. 17.00; Sneak Preview, zo. 22.00.

Apollo

Tel. (015) 2123251

The Lord of the Rings, do. t/m wo. (beh. zo.) 20.00, zo. 21.45; Vanilla Sky, do. t/m. wo. 18.45 en 21.45, zo. ook 15.00; The Discovery of Heaven, zo. 15.00; Sneak Preview, zo. 18.45.

Haags Filmhuis

Tel. (070) 3656030

Félix et Lola, do. t/m wo. 18.00, zo. en wo. ook om 14.00; Italian for Beginners, do. t/m zo. 19.15, vr., zo. en wo. ook 17.00; 25 Watts, vrij. 16.15; Gimme Shelter, do. t/m wo. 18.00 en 22.00, vr. ook 16.15; Krámpack, do. t/m wo. 21.45; La Ciènaga, do. t/m wo. 20.00 en 22.00, zo. en wo. ook 16.15; Wuthering Heights, ma. t/m wo. 19.15; Kandahar, do. t/m wo. 20.00, zo. en wo. ook 15.00.

Lantaren/Venster

Tel. (010) 2772277

Geen normale programmering vanwege het Internationale Film Festival Rotterdam. Info op www.filmfestivalrotterdam.com.

Muziek

Speakers

Tel. (015) 2124446

Beatsclub, Nineties Party, vrij. 23.00; Experience Speakers, za. 23.00; Salsa Sunday, zo. 20.00;Bar Mitsva Night, wo. 20.30; Videolab: Memento, di. 21.00.

Koornbeurs

Tel. (015) 2124742

Triangle, dance, vrij. 23.00; Underground, alternatieve disco, za. 22.00.

Paard Op Hol

Tel. (070) 3601838

Crime Jazz: Words, Poetry and beyond, do. 21.30, _ 5,-; Live: Peter Pan Speedrock en Mondo Bizarro, vr. 21.30, _ 7,-.

Rotown

Tel. (010) 4362642

Extended version: the HousewarmingLive, zo.; Live: Jeffrey Lewis, ma.

Theater de Veste

Tel. (015) 2121312

Rubin Quartet, zo. 11.30.

Theater

Theater de Veste

Tel. (015) 2121312

Mini en Maxi, uitverkocht.

Theater aan het Spui

Tel. (070) 3465272

Alladin en de Ayatollah door Growing up in Public, do. 20.30; Sleeping Beauty door The Anglo American Theatre Group, vr. 20.00, za. 14.00 en 20.00, zo. 13.00 en 17.00; Paradise Lost door De Theatercompagnie, vr. 20.30; Antigone door De Wetten van Kepler, di. 20.30.

Appeltheater

Tel. (070)3523344

Driekoningenavond, van William Shakespeare, do. t/m za., wo. 20.15.

Tentoonstellingen:

Techniek Museum

Tel. (015) 2138311

De Stem, interactieve tentoonstelling voor kinderen en andere nieuwsgierigen, t/m 31 maart; Drijfkracht en werkplaatsmachines, permanent; Van Telraam tot Chip, permanent; Holografie, permanent; Afdeling NMi Museum IJkwezen: de ontwikkeling van de vaste maat, permanent.

Legermuseum

Tel. (015) 2150500

Muziek, Oorlog + Vrede, t/m 1 apr.; Krijgsgeschiedenis van Nederland en Huis van Oranje, wapens, kleding, harnassen, schilderijen, permanent.

Gemeentemuseum

Tel. (070) 3381111

Delfts onder de loep, aardewerk uit de periode 1600-1850 en hedendaagse kunst van Hella Jongerius, t/m 7 april; Picasso tot Tápies-Meesterwerken uit het Reine Sofía, t/m 17 feb.

Museon

Tel. (070) 3381338

Wildlife Photographer of the Year 2001, za. t/m 3 februari.

Nai

Tel. (010) 4401200

Uit Eigen Huis, de mooiste huizen uit de collectie van het Nai, zo. t/m 27 jan; Clip City: ruimte, architectuur en de stad in muziekvideo’s, vanaf 26 jan.