Intuïtie is te leren

“Ontwerpen zonder je intuïtie te gebruiken is niet mogelijk.”

‘De innerlijke kracht van de ontwerper. De rol van intuïtie in het ontwerpproces’. Geen standaardtitel voor een Delftse promotie. “Ik werd de tweede dag dat ik als promovendus op industrieel ontwerpen rondliep hard uitgelachen, toen ik vertelde wat ik ging onderzoeken”, zegt Groeneveld, die als psycholoog afstudeerde. Maar nu hij klaar is, blijkt er toch veel aandacht voor zijn onderzoek te zijn. Volgens Groeneveld omdat er nog maar weinig is onderzocht hoe intuïtie in het ontwerpproces werkt. “Ik heb maar vijf wetenschappelijke artikelen kunnen vinden die zich specifiek met dit onderwerp bezighouden. Mijn onderzoek is echt pionierswerk.”

De promovendus hoopt dat op basis van zijn werk verder onderzoek wordt gedaan. “In onze calvinistische cultuur worden creativiteit en intuïtie vaak aan de kant geschoven, vooral in de wetenschap. Maar er is waarschijnlijk nog nooit een interessante wetenschappelijke ontdekking gedaan zonder dat er intuïtie bij gebruikt is.”

Dat velen intuïtie een vaag begrip vinden, kan Groeneveld zich voorstellen. “Veel mensen denken dat intuïtie een gevoel is, alsof iets doen op je intuïtie een soort gok is. Dat is een misvatting. Intuïtie is een manier van denken.” Deze manier van denken moet, vindt de onderzoeker, in balans zijn met het – bij techneuten vaak overheersende – rationele denken. “Rationeel denken gaat in stapjes. Pas als je alle stapjes hebt doorlopen, worden de dingen helder. Bij intuïtief denken overzie je alle informatie en wordt in één keer duidelijk welke richting je ontwerp op moet.” Dat klinkt misschien magisch, maar dat is het volgens Groeneveld allerminst. “Denk maar aan een moment waarop je een belangrijke beslissing moet nemen. Een nette afweging op basis van een lijst met voors en tegens biedt vaak geen nieuwe informatie. Er ‘een nachtje over slapen’ helpt dan beter.” Maar intuïtie kan niet zonder de ratio. Je moet een beslissing achteraf rationeel onderbouwen om te zien of het de juiste was.
Magie

Groeneveld hield voor zijn onderzoek negentien diepte-interviews met onder andere grafische en industrieel ontwerpers en kunstenaars. “Ik heb geen ‘echte’ techneuten geïnterviewd, maar technische ontwerpers zouden ook zeker hun intuïtie moeten gebruiken”, stelt Groeneveld. Ontwerpers hoeven niet lijdzaam te wachten op het magische moment waarop de intuïtie zich aandient. “Iedereen kan leren zijn intuïtie in te zetten.” In het proefschrift staat hoe de geïnterviewde ontwerpers dat doen. De belangrijkste voorwaarde is dat de ontwerper zich ‘openstelt’ voor nog onbekende informatie. “Een civiel ingenieur die een brug moet ontwerpen, kan met het programma van eisen in de hand keurig de ontwerpstappen doorlopen. Het rationele denken overheerst dan en hij zoekt binnen zijn bestaande kennis naar oplossingen. Weinig kans op innovatieve ontwerpen dus.” De ontwerper kan echter ook Groenevelds advies opvolgen en zijn intuïtie gebruiken. Hij moet dan wel het programma van eisen even wegleggen om buiten dat kader te kunnen denken. “Een stoffenontwerpster vertelde me dat ze, zodra ze een opdracht heeft, altijd eerst wat onrustig werkt. Na een paar dagen loopt ze vast en gaat ze door Amsterdam lopen. Iedere keer weer. Pas dan komen er concrete ideeën naar boven”, vertelt de onderzoeker. “Bij andere ontwerpers werkt muziek opzetten of een douche nemen. Er is pas plek voor intuïtie als het rationele denken even wordt losgelaten.”

Dat ontwerpen moeilijk is, verwoordt een ontwerper in het proefschrift als volgt: “Ontwerpen is een hel. Ik moet steeds helemaal opnieuw beginnen.” Om het ontwerpersleven draaglijker te maken, vindt Groeneveld het belangrijk dat ook in het onderwijs meer aandacht wordt besteed aan het bewust gebruiken van intuïtie in het ontwerpproces. “Ik wil een vak opzetten, waarin studenten leren bewust gebruik te maken van hun intuïtie. Waarin het rationele en het intuïtieve denken in evenwicht zijn.”

(Illustratie: Joris Veerman)

‘De innerlijke kracht van de ontwerper. De rol van intuïtie in het ontwerpproces’. Geen standaardtitel voor een Delftse promotie. “Ik werd de tweede dag dat ik als promovendus op industrieel ontwerpen rondliep hard uitgelachen, toen ik vertelde wat ik ging onderzoeken”, zegt Groeneveld, die als psycholoog afstudeerde. Maar nu hij klaar is, blijkt er toch veel aandacht voor zijn onderzoek te zijn. Volgens Groeneveld omdat er nog maar weinig is onderzocht hoe intuïtie in het ontwerpproces werkt. “Ik heb maar vijf wetenschappelijke artikelen kunnen vinden die zich specifiek met dit onderwerp bezighouden. Mijn onderzoek is echt pionierswerk.”

De promovendus hoopt dat op basis van zijn werk verder onderzoek wordt gedaan. “In onze calvinistische cultuur worden creativiteit en intuïtie vaak aan de kant geschoven, vooral in de wetenschap. Maar er is waarschijnlijk nog nooit een interessante wetenschappelijke ontdekking gedaan zonder dat er intuïtie bij gebruikt is.”

Dat velen intuïtie een vaag begrip vinden, kan Groeneveld zich voorstellen. “Veel mensen denken dat intuïtie een gevoel is, alsof iets doen op je intuïtie een soort gok is. Dat is een misvatting. Intuïtie is een manier van denken.” Deze manier van denken moet, vindt de onderzoeker, in balans zijn met het – bij techneuten vaak overheersende – rationele denken. “Rationeel denken gaat in stapjes. Pas als je alle stapjes hebt doorlopen, worden de dingen helder. Bij intuïtief denken overzie je alle informatie en wordt in één keer duidelijk welke richting je ontwerp op moet.” Dat klinkt misschien magisch, maar dat is het volgens Groeneveld allerminst. “Denk maar aan een moment waarop je een belangrijke beslissing moet nemen. Een nette afweging op basis van een lijst met voors en tegens biedt vaak geen nieuwe informatie. Er ‘een nachtje over slapen’ helpt dan beter.” Maar intuïtie kan niet zonder de ratio. Je moet een beslissing achteraf rationeel onderbouwen om te zien of het de juiste was.
Magie

Groeneveld hield voor zijn onderzoek negentien diepte-interviews met onder andere grafische en industrieel ontwerpers en kunstenaars. “Ik heb geen ‘echte’ techneuten geïnterviewd, maar technische ontwerpers zouden ook zeker hun intuïtie moeten gebruiken”, stelt Groeneveld. Ontwerpers hoeven niet lijdzaam te wachten op het magische moment waarop de intuïtie zich aandient. “Iedereen kan leren zijn intuïtie in te zetten.” In het proefschrift staat hoe de geïnterviewde ontwerpers dat doen. De belangrijkste voorwaarde is dat de ontwerper zich ‘openstelt’ voor nog onbekende informatie. “Een civiel ingenieur die een brug moet ontwerpen, kan met het programma van eisen in de hand keurig de ontwerpstappen doorlopen. Het rationele denken overheerst dan en hij zoekt binnen zijn bestaande kennis naar oplossingen. Weinig kans op innovatieve ontwerpen dus.” De ontwerper kan echter ook Groenevelds advies opvolgen en zijn intuïtie gebruiken. Hij moet dan wel het programma van eisen even wegleggen om buiten dat kader te kunnen denken. “Een stoffenontwerpster vertelde me dat ze, zodra ze een opdracht heeft, altijd eerst wat onrustig werkt. Na een paar dagen loopt ze vast en gaat ze door Amsterdam lopen. Iedere keer weer. Pas dan komen er concrete ideeën naar boven”, vertelt de onderzoeker. “Bij andere ontwerpers werkt muziek opzetten of een douche nemen. Er is pas plek voor intuïtie als het rationele denken even wordt losgelaten.”

Dat ontwerpen moeilijk is, verwoordt een ontwerper in het proefschrift als volgt: “Ontwerpen is een hel. Ik moet steeds helemaal opnieuw beginnen.” Om het ontwerpersleven draaglijker te maken, vindt Groeneveld het belangrijk dat ook in het onderwijs meer aandacht wordt besteed aan het bewust gebruiken van intuïtie in het ontwerpproces. “Ik wil een vak opzetten, waarin studenten leren bewust gebruik te maken van hun intuïtie. Waarin het rationele en het intuïtieve denken in evenwicht zijn.”

(Illustratie: Joris Veerman)