Leuk bedacht

Het idee
De kunstwereld stond op zijn kop toen materiaalonderzoekers van de TU Delft en van de Universiteit Antwerpen in 2008 met een röntgentechniek aantoonden dat er een vrouwengezicht schuilging achter het doek ‘Grasgrond’ van Vincent van Gogh. De onderzoekers konden aan de hand van de röntgenfluorescentie van de verflagen het gezicht goed reconstrueren in zwart-wit. Maar welke kleuren Van Gogh de vrouw precies gegeven had, bleef grotendeels giswerk. Dat hiaat wilden de materiaalkundigen vervolgens opvullen met een andere techniek: foto-akoestische spectroscopie.

De methode: door het doek met licht te bestralen, ontstaan er trillingen in het doek die op hun beurt via gevoelige microfoontjes de verborgen kleuren verraden. De methode stond in de kinderschoenen, maar was volgens materiaalkundige en kunsthistoricus dr. Joris Dik (3mE) de ‘enige methode om zuivere informatie te verzamelen over de kleur van verborgen verflagen’, zo vertelde hij aan Delta.

Tegenvallende resultaten
Prof.dr.ir. Andreas Schmidt-Ott van Chemical Engineering (Technische Natuurwetenschappen), die het technische gedeelte van het onderzoek leidde, vertelt dat de resultaten tegenvielen. “Je mag het schilderij niet fel belichten, want dan beschadig je het kunstwerk. Er dringt daardoor te weinig licht door naar de onderliggende verflaag.” Hoe het verborgen vrouwengezicht er precies uitziet, zullen we misschien wel nooit weten. “Ik zie niet in hoe we daar achter moeten komen.”

Hoe verder?
Toch is het onderzoek niet helemaal doodgebloed. Een promovendus van Schmidt-Ott richt zich op een ander schilderij met een iets andere methode. Ir. Tim Zaman licht een kunstwerk van impressionist en pointillist Georges Seurat door met fotothermische tomografie.

Via deze techniek kan worden nagegaan welke kleuren onder het verfoppervlak worden geabsorbeerd.

Met deze techniek kun je niet diep kijken, maar wel onder een vernislaagje. “Het schilderij dat ik onderzoek, hangt in het Kröller-Müller Museum. Het is bedekt met gore gele vernis”, zegt Zaman. “En dat laagje kan er niet meer van af. Het museum wil weten hoe het schilderij er oorspronkelijk uitzag.”

Zaman onderzoekt ook een Azteekse codex. Codices zijn heiligschriften, geschreven ten tijde van de Azteken. Of beter gezegd getekend, want ze bestaan voornamelijk uit een soort hiërogliefen. “Er zijn er nog maar tien à twintig van over. De Spanjaarden hebben ze bijna allemaal vernietigd.”

Niet alleen Van Gogh tekende over ouder werk heen, de Azteken deden dat ook. Onder de codex die Zaman onderzoekt, zit een ouder heiligschrift verborgen. Met fotothermische tomografie probeert de Delftenaar deze verborgen vertelling zichtbaar te maken. Helaas hebben de kunstenaars van destijds het pigment deels weg geschraapt voordat ze gingen tekenen. Maar mogelijk kan het verhaal toch voor een deel gereconstrueerd worden. “Dit onderzoek doet denken aan een avontuur van Indiana Jones”, lacht Zaman.