‘Ik kijk naar de hele wereld’

Rood, groen, blauw; als een kameleon verandert de wereld van kleur op de pc van hydroloog Ruud van der Ent (CiTG). Het filmpje van de promovendus toont de herkomst van neerslag. Rood gekleurd zijn de delen van de aarde waar regen voornamelijk gevoed wordt door vocht dat vanaf het land verdampt is. Blauw zijn de plekken die neerslag vooral aan de oceanen te danken hebben. De kleuren veranderen enigszins gedurende het jaar. Aan de basis van het filmpje staat het hydrologische wereldmodel dat Van der Ent ontwikkelde tijdens zijn afstuderen. 

Wat is er zo bijzonder aan dit hydrologische model?

“Dat het je ook laat zien waar het water dat op een bepaalde plek verdampt naartoe gaat. Als je bijvoorbeeld kijkt naar Zuid-Amerika, zie je dat het vocht dat in het Amazonegebied verdampt voornamelijk leidt tot neerslag boven land – rond Bolivia, Peru en Paraguay – en niet boven de oceaan. Ik ben de eerste die de waterstromen zo in kaart heeft gebracht. Hydrologen kijken meestal naar de waterhuishouding in een stroomgebied, maar ik kijk naar de hele wereld. Ik heb een soort boekhoudkundige methode gebruikt waarbij ik de uitgaande deeltjes (verdamping) en binnenkomende deeltjes (neerslag) in de tijd heb gevolgd.” 

Waarom is dat belangrijk?

“Het geeft inzicht in de mogelijke gevolgen van landgebruik. Om een voorbeeld te geven: Als je de moerassen in het stroomgebied van de Nijl laat opdrogen – er was even sprake van dat dat zou gebeuren – door een aftakking van de Nijl anders te laten lopen dan regent het daardoor uiteindelijk misschien wel minder in de Sahel.  Ook de omslag van bos naar landbouw kan gevolgen hebben voor de waterhuishouding over landsgrenzen heen doordat verdampingsmechanismen veranderen.” 

Je publicatie heeft je behalve de prijs van het WMO ook een NWO-subsidie opgeleverd voor een promotieonderzoek. Wat ga je precies onderzoeken?

“Samen met wetenschappers van Potsdam Institute for Climate Impact Research ga ik onderzoeken hoe de vegetatie op aarde er zou uitzien als de mens er niet was.” 

Je gaat een soort Planet of the Apes nabootsen (sciencefictionfilm uit 1968)?

“Ja, een wereld zonder beschaving. De mens heeft het klimaat al heel erg beïnvloed door zijn landgebruik. Mijn gevoel zegt me dat landschapsveranderingen minimaal evenveel effect hebben op klimaatverandering als broeikasgassen. De meeste klimaatmodellen van het Intergovernmental Panel for Climate Change gaan uit van statische vegetatie. Onze modellen kunnen een aanvulling zijn. Ik hoop ook dat mensen op regeringsniveau zich gaan realiseren dat wat zij doen met hun land, effecten heeft op andere landen. Over grensoverschrijdende rivieren worden afspraken gemaakt. Misschien moet dat ook gebeuren voor het landgebruik aangezien dat van invloed is op het grensoverschrijdend vocht in de atmosfeer.” 

Boekenkasten zijn al vol geschreven over misschien wel de spannendste episode uit de geschiedenis van de wetenschap. Wat er precies gebeurd is, weet niemand. Maar dat het een groot effect heeft gehad op de Tweede Wereldoorlog lijkt waarschijnlijk.

Michael Frayn ving in ‘Kopenhagen’ deze ontmoeting. “Het is buitengewoon knap geschreven en ontzettend spannend omdat je zo graag wilt weten wat er gebeurd is”, zegt acteur Bram van der Vlugt. Hij speelt Bohr in de reprise van ‘Kopenhagen’ opgevoerd door het Nationale Toneel, waarvoor hij in 2000 de prestigieuze Louis d’Or kreeg. Stefan de Walle speelt Heisenberg, Liz Snoijink is Bohrs echtgenote.

Heisenberg en Bohr ontmoetten elkaar in 1941 in bezet Denemarken. Er zijn twee verhalen over wat er toen gebeurde. Of Bohr vond het verschrikkelijk dat Heisenberg meewerkte aan het Duitse atoomprogramma. Of Heisenberg vertelde Bohr dat hij het atoomonderzoek van de nazi’s wilde vertragen. Saillant detail is dat Bohr, die van Joodse komaf was, uiteindelijk naar de Verenigde Staten vluchtte en daar meewerkte aan de Amerikaanse atoombom.
“Twee wetenschappers van wereldformaat laten zich over kernfysica uit en ondertussen speelt ook het klassieke conflict tussen de leerling en meester. Bohr en Heisenberg hebben een vader-zoon relatie en botsen in hun opvattingen. Ik ken veel fysici en zij vertellen mij dat er inderdaad vaak strijd ontstaat tussen leerlingen en hun meesters.”

Het stuk staat bol van ingewikkelde berekeningen. “Wij hebben daarover veel les gehad. We moeten precies weten wat een foton en een neutron is en met dat soort termen omgaan alsof het dagelijkse kost is.” Een toneelstuk met veel berekeningen is juist voor bètastudenten en wetenschappers interessant. “Maar mensen die er niets vanaf weten kijken ook ademloos toe. Dat komt omdat de discussies zo spannend zijn opgeschreven.”

De acteur stond tussen 1952 en 1958 als bouwkundestudent ingeschreven in Delft. “Ik speelde toneel en wilde graag acteur worden. Mijn ouders hebben dat hardhandig uit mijn hoofd gepraat. Volgens een studietest kon ik het beste bouwkunde of natuurkunde studeren. Ik koos voor bouwkunde, dat leek mij artistieker. Ik haalde wel mijn propedeuse, maar maakte de studie niet af. Ik koos daarna alsnog voor de toneelschool. Ik ben blij dat ik daar niet al op mijn achttiende heen ging, toen was ik er nog niet rijp voor. Door mijn studietijd heb ik goede herinneringen aan Delft. Ik zat bij het corps en speelde in 1953 en vijf jaar later in lustrumspelen en heb in 1968 en 1978 nog twee lustrumspelen geregisseerd. In 2008 presenteerde ik een reünie met musicals en cabaret.”
Van der Vlugt zocht tien jaar geleden voor de première van ‘Kopenhagen’ natuurkundige Hendrik Casimir op, die zowel Heisenberg als Bohr goed kende.

“Wij hoopten dat hij ons ging vertellen wat er gezegd was. Maar hij zei niets te weten. In ‘Kopenhagen’ zegt Bohr tijdens een theoretische discussie dat hij Casimir heeft doodgeschoten met een klappertjespistool. Casimir was ook bij de première. Na afloop heb ik het applaus stil gelegd en gezegd dat hij er was en dat ik hem gelukkig niet heb doodgeschoten met dat klappertjespistool. Hij ging staan, dat ging moeilijk want hij was al negentig, en nam het applaus in ontvangst.” Niet lang daarna stierf Casimir. Het mysterie rond de ontmoeting bleef bestaan. 

‘Kopenhagen’ door het Nationale Toneel, 7 tot en met 18 september 2010 in de Koninklijke Schouwburg, Korte Voorhout 3 Den Haag. Speciale lezersaanbieding: lezers van Delta t/m 26 jaar betalen 11 euro per kaartje, overige lezers betalen 19 i.p.v. 25 euro voor eersterangs kaarten.