Big Brother bedoelt het goed

Vrouwen voelen zich meer dan mannen onveilig in de openbare ruimte, hoewel zij statistisch gesproken veel minder gevaar lopen het slachtoffer te worden van fysiek geweld. De aanwezigheid van andere mensen in de openbare ruimte verhoogt het gevoel van veiligheid. Terecht, want over de schreef gaan doet men liefst niet in het bijzijn van getuigen. Die getuigen zitten steeds vaker op internet.
‘Hollaback’ is een in 2005 begonnen website van New Yorkse vrouwen die genoeg hadden van de fluitende en billenknijpende mannen die zij op straat tegenkwamen. De website moedigt vrouwen aan de onverlaten te kieken en zet de plaatjes dan online. Hollaback biedt vrouwen een forum om zich sterker te voelen, maar het is toch vooral een vorm van eigenrichting: burgers die het heft in handen nemen om anderen te straffen die zich in hun ogen misdragen hebben.
Sommigen gaan daarin veel verder dan Hollaback. Perverted-justice.com bestaat uit een groep mannen die zich in chatboxen voordoen als jonge meisjes, met het doel vermeende pedofielen in de val te lokken. De ‘meisjes’ proberen mannen te versieren en als die daarop ingaan en instemmen met een ontmoeting, worden ze opgewacht met een camera. Het succes van de site heeft inmiddels geleid tot een televisieserie. Een enkeling is daadwerkelijk veroordeeld, maar vaker werden onschuldigen aan de schandpaal genageld.
Eigenrichting is in het internettijdperk veel verstrekkender dan voorheen, betoogt sociologe Marguerite van den Berg in ‘In de greep van de technologie’. Dit jaarboek van het Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken biedt deze keer zestien auteurs de gelegenheid  om hun visie te geven op de interactie tussen technologie en maatschappij. Een winkelier kan de foto van een vermeende dief uit de etalage halen, maar als iets eenmaal online staat is het nauwelijks meer te verwijderen.
Burgers die databanken van zelf aangewezen onverlaten bijhouden volgen hiermee het voorbeeld van de overheid, die al jaren uitstraalt dat dergelijke systemen in het belang zijn van de veiligheid. Voetbalsupporters vormen daarbij een belangrijke proeftuin. Bij ADO Den Haag kom je zonder biometrisch pasje niet meer binnen. Een elektronisch kinddossier moet mishandeling voorkomen, maar je kunt erop wachten dat het een rol gaat spelen in het jeugdstrafrecht. Illegale migranten worden door heel Europa gevolgd.
Meer dan de helft van deze bundel gaat over de teloorgang van privacy door de ongebreidelde inzet van digitale systemen. Toch is de toon niet technofoob. In een van de hoofdstukken komen de ingenieurs aan het woord die al die systemen ontwerpen, bijvoorbeeld om automatisch te detecteren of een bejaarde in zijn woning gevallen is. Dat is natuurlijk een forse inbreuk op de privacy, maar of het onwenselijk is? Journalist Jelle van der Meer, die het betreffende hoofdstuk schreef, tekent bij het optimisme van de ontwerpers aan: ‘Misschien relativeren zij ook wel meer dan de beschouwende buitenstaanders hun eigen technologische hoogstandjes. Want uiteindelijk bepalen niet zij maar de gebruikers het gebruik.’
Overigens komen ook andere onderwerpen aan bod, zoals mensen die zichzelf willen ‘verbeteren’ door medische ingrepen en de verslavende werking van online rollenspellen, die een dwingende sociale omgeving kunnen worden. Cultuursocioloog Stef Aupers ziet in dat laatste geval een parallel met de protestantse ethiek van hard werken en strikte regels, bekrachtigd door compromisloze sociale controle.
‘In de greep van de technologie’ is een leuke verzameling van zonder uitzondering prettig toegankelijke essays door wetenschappers en journalisten. Sommige artikelen zijn persoonlijk, andere afstandelijker. Allemaal hebben ze een sterke nadruk op cases gemeen: geen abstracte betogen, maar vooral veel praktijkvoorbeelden. Wel wordt er driehonderd pagina’s lang erg vaak op dezelfde trom geroerd, zodat gedoseerd lezen valt aan te bevelen.

Marguerite van den Berg, Corien Prins en Marcel Ham (samenstellers), ‘In de greep van de technologie’, Van Gennep, pp. 320, 24,90 euro.

www.hollabacknyc.blogspot.com
perverted-justice.com

Helaas geen internet versie van de rubriek Wetenschappelijke agenda deze week in delta-online.