Het virus is dood, leve het virus

“In 1988 waren er wereldwijd ieder jaar nog honderdduizenden nieuwe gevallen. Nu zijn het er nog maar rond de duizend”, aldus wiskundepromovendus ir. Radboud Duintjer Tebbens (Elektrotechniek, Wiskunde en Informatica – EWI) telefonisch vanuit Harvard University, waar hij tegenwoordig onderzoek verricht. “Met de juiste inzet van geld en vaccins is dit virus beslist uit te roeien. Misschien wel binnen een jaar.”

Toegegeven, de afgelopen maanden zorgde het poliovirus voor nieuwe epidemieën in Indonesië en Jemen. Maar dat zijn laatste stuiptrekkingen, denkt Duintjer Tebbens. “In Nigeria was een gebiedje overgebleven waar het virus zich had weten te handhaven. Het heeft zich toen mogelijk via Mekka verspreid naar Jemen en Indonesië.”

Goed, we zijn een paar jaar verder. Hoera: het virus is dood. Maar da’n.

De kans dat polio terugkomt is reëel, en dat komt nota bene door de inentingen waarmee we polio hebben verslagen. Het goedkope ‘orale poliovaccin’ (OPV) zit erachter. Dat bestaat uit een verzwakte vorm van het poliovirus, die als je niet oppast weer gevaarlijk kan worden. “Tot zo’n dertig dagen na toediening van het vaccin bestaat de kans dat iemand die net is ingeënt het vaccinvirus overdraagt op iemand anders”, zegt Duintjer Tebbens. “In een bevolking met een lage vaccinatiegraad kan zo’n vaccinvirus dan blijven rondgaan, en uiteindelijk muteren tot een vorm die meer lijkt op de natuurlijke variant.” Dat gebeurde bijvoorbeeld in 2000-2001 in de Dominicaanse Republiek en Haïti. Toen kregen twintig kinderen polio door een gemuteerd vaccinvirus.

Voor zijn promotie bij prof.dr. Roger Cooke (toegepaste wiskunde, EWI) bestudeerde Duintjer Tebbens het ‘post-eradicatietijdperk’, de tijd die volgt direct na uitroeiing van het poliovirus. Met wiskundige modellen probeerde de promovendus de vinger te leggen op de risico’s waarmee overheden te maken krijgen, en de gevolgen van verschillende soorten beleid. “Onze taak is om inzichtelijk te maken voor wat voor soort afwegingen beleidsmakers straks staan.”
Paradox

Het wordt vooral zaak om de bevolking goed in de gaten te houden, is een van de algemene adviezen die Duintjer Tebbens kan geven. “Voor individuen is het risico om polio te krijgen enorm klein, zeker in Nederland. Maar als overheid moet je wel op een uitbraak zijn voorbereid. Onze modellen suggereren dat snel reageren heel belangrijk is. Houd daarom je ogen open, en zorg ervoor dat je een goede responsstrategie hebt klaarliggen.” Bovendien is het belangrijk dat landen hun beleid op elkaar afstemmen, vindt Duintjer Tebbens. Anders krijg je een situatie waarin het ene land nog vaccineert, terwijl het andere stopt. Dan kan het vaccinvirus weer de kop opsteken.

Eigenlijk is het het veiligst om over te schakelen op een ander poliovaccin, de ‘polioprik’ IPV. Dat vaccin is zo samengesteld dat het niet meer tot leven kan komen. Alleen: IPV is duur, vooral voor arme landen. Bovendien is het de vraag of het wel goed werkt in landen met een slechte hygiëne, ontdekte Duintjer Tebbens. Het ligt ingewikkeld, maar simpel gezegd komt het erop neer dat poliovirussen in arme landen zó vitaal kunnen worden, dat het IPV-vaccin er geen greep meer op heeft.

Mooie boel is dat: zijn we straks verlost van polio, moeten we ons gaan beschermen tegen het vaccin waarmee we de ziekte hebben uitgeroeid. “Heel paradoxaal”, beaamt Duintjer Tebbens. Gelukkig is het maar tijdelijk. “Als we de risico’s goed beheersen, neemt het gevaar van herintroductie heel snel af. Vanaf het begin van de uitroeiingscampagne is het het idee geweest dat we op een dag ook stoppen met inenten. Maar zomaar going cold turkey is geen goed idee. Dan zou je waarschijnlijk moeilijk te controleren uitbraken krijgen van het vaccinvirus, en dat zou al ons werk om het virus uit te roeien teniet kunnen doen.”

Houd dat maar in gedachten als de krantenkoppen straks schreeuwen dat het poliovirus verleden tijd is. We zijn pas écht af van polio als we onszelf ook van de vaccins hebben bevrijd.

Een poliokliniek in Boston tijdens de epidemie van 1955. ‘Boston became a place to avoid’, schreef het dagblad de Boston Globe onlangs.

Laat het nog maanden duren, of misschien jaren. Maar daarna is de mensheid toch echt verlost van een van zijn oude plaaggeesten: het poliovirus, een virus dat ziek maakt, verlamt, kan doden. “In 1988 waren er wereldwijd ieder jaar nog honderdduizenden nieuwe gevallen. Nu zijn het er nog maar rond de duizend”, aldus wiskundepromovendus ir. Radboud Duintjer Tebbens (Elektrotechniek, Wiskunde en Informatica – EWI) telefonisch vanuit Harvard University, waar hij tegenwoordig onderzoek verricht. “Met de juiste inzet van geld en vaccins is dit virus beslist uit te roeien. Misschien wel binnen een jaar.”

Toegegeven, de afgelopen maanden zorgde het poliovirus voor nieuwe epidemieën in Indonesië en Jemen. Maar dat zijn laatste stuiptrekkingen, denkt Duintjer Tebbens. “In Nigeria was een gebiedje overgebleven waar het virus zich had weten te handhaven. Het heeft zich toen mogelijk via Mekka verspreid naar Jemen en Indonesië.”

Goed, we zijn een paar jaar verder. Hoera: het virus is dood. Maar da’n.

De kans dat polio terugkomt is reëel, en dat komt nota bene door de inentingen waarmee we polio hebben verslagen. Het goedkope ‘orale poliovaccin’ (OPV) zit erachter. Dat bestaat uit een verzwakte vorm van het poliovirus, die als je niet oppast weer gevaarlijk kan worden. “Tot zo’n dertig dagen na toediening van het vaccin bestaat de kans dat iemand die net is ingeënt het vaccinvirus overdraagt op iemand anders”, zegt Duintjer Tebbens. “In een bevolking met een lage vaccinatiegraad kan zo’n vaccinvirus dan blijven rondgaan, en uiteindelijk muteren tot een vorm die meer lijkt op de natuurlijke variant.” Dat gebeurde bijvoorbeeld in 2000-2001 in de Dominicaanse Republiek en Haïti. Toen kregen twintig kinderen polio door een gemuteerd vaccinvirus.

Voor zijn promotie bij prof.dr. Roger Cooke (toegepaste wiskunde, EWI) bestudeerde Duintjer Tebbens het ‘post-eradicatietijdperk’, de tijd die volgt direct na uitroeiing van het poliovirus. Met wiskundige modellen probeerde de promovendus de vinger te leggen op de risico’s waarmee overheden te maken krijgen, en de gevolgen van verschillende soorten beleid. “Onze taak is om inzichtelijk te maken voor wat voor soort afwegingen beleidsmakers straks staan.”
Paradox

Het wordt vooral zaak om de bevolking goed in de gaten te houden, is een van de algemene adviezen die Duintjer Tebbens kan geven. “Voor individuen is het risico om polio te krijgen enorm klein, zeker in Nederland. Maar als overheid moet je wel op een uitbraak zijn voorbereid. Onze modellen suggereren dat snel reageren heel belangrijk is. Houd daarom je ogen open, en zorg ervoor dat je een goede responsstrategie hebt klaarliggen.” Bovendien is het belangrijk dat landen hun beleid op elkaar afstemmen, vindt Duintjer Tebbens. Anders krijg je een situatie waarin het ene land nog vaccineert, terwijl het andere stopt. Dan kan het vaccinvirus weer de kop opsteken.

Eigenlijk is het het veiligst om over te schakelen op een ander poliovaccin, de ‘polioprik’ IPV. Dat vaccin is zo samengesteld dat het niet meer tot leven kan komen. Alleen: IPV is duur, vooral voor arme landen. Bovendien is het de vraag of het wel goed werkt in landen met een slechte hygiëne, ontdekte Duintjer Tebbens. Het ligt ingewikkeld, maar simpel gezegd komt het erop neer dat poliovirussen in arme landen zó vitaal kunnen worden, dat het IPV-vaccin er geen greep meer op heeft.

Mooie boel is dat: zijn we straks verlost van polio, moeten we ons gaan beschermen tegen het vaccin waarmee we de ziekte hebben uitgeroeid. “Heel paradoxaal”, beaamt Duintjer Tebbens. Gelukkig is het maar tijdelijk. “Als we de risico’s goed beheersen, neemt het gevaar van herintroductie heel snel af. Vanaf het begin van de uitroeiingscampagne is het het idee geweest dat we op een dag ook stoppen met inenten. Maar zomaar going cold turkey is geen goed idee. Dan zou je waarschijnlijk moeilijk te controleren uitbraken krijgen van het vaccinvirus, en dat zou al ons werk om het virus uit te roeien teniet kunnen doen.”

Houd dat maar in gedachten als de krantenkoppen straks schreeuwen dat het poliovirus verleden tijd is. We zijn pas écht af van polio als we onszelf ook van de vaccins hebben bevrijd.

Een poliokliniek in Boston tijdens de epidemie van 1955. ‘Boston became a place to avoid’, schreef het dagblad de Boston Globe onlangs.