Oorlog met woorden en baby’s

Volgens dit boek wordt bijvoorbeeld ons beeld van ruzies bepaald doordat we oorlog gebruiken als metafoor voor ruzie. We praten over ruzies met termen als verdedigen en aanvallen. Argumenten worden afgeschoten, er is een woordenstrijd en uiteindelijk is er één partij die wint. Doordat we in deze termen denken, zien we degene waarmee we ruzie hebben als een vijand – volgens Lakoff en Johnson. Ik snapte niet zo goed hoe het anders zou kunnen. Je kunt ruzies toch moeilijk beschrijven in gezellige termen van koekjes bakken of strandwandelen? Het lukte me ook niet om zelf een voorbeeld te verzinnen waarbij ik wél de invloed van de gebruikte metafoor zag.

Totdat ik vorige week op bezoek was bij een vriendin met een baby. Ze vertelde dat haar zoontje liever niet aangeraakt werd door vreemden. En inderdaad, toen ik de baby nog maar net op schoot had, begon hij heel hard te huilen. Mijn vriendin zette hem op een wipstoeltje en binnen een paar seconden zat hij blij te lachen. “Alles weer goed”, dacht ik. Maar mijn vriendin dacht daar anders over: “Zo”, zei ze, “nu heeft hij weer gewonnen.” Ik vond dat een beetje een rare opmerking, maar wist op dat moment niet zo goed waarom.

Op weg naar huis besefte ik ineens wat er aan de hand was. Mijn vriendin gebruikt voor het gedrag van haar baby als metafoor een soort strijd (ik weet niet of die strijd een oorlog of een spel is, ik hoop het laatste). De baby wint als hij alleen in zijn stoeltje zit, dus hij verliest blijkbaar als hij op schoot blijft zitten. En tegelijkertijd ziet mijn vriendin zichzelf als een verliezer als haar kindje blij lachend in zijn stoeltje zit. Een bijzonder onhandige metafoor, want zo krijgt ze een ongelukkig gevoel als haar baby tevreden is. Daarnaast is het een beetje treurig om te strijden met iemand die nog helemaal niet beseft dat hij kan winnen of verliezen. Maar ik had eindelijk een voorbeeld gevonden van een metafoor die bepaalt hoe je een situatie ziet en ervaart. Ik vermoed dat mijn vriendin veel makkelijker met haar baby om zou gaan als ze niet in termen als winnen denkt.

Dezelfde avond bedacht ik ineens dat je een ruzie ook in termen van een dans of een reis zou kunnen beschrijven. Daarmee worden ruzies een stuk minder akelig, maar het lijkt me moeilijk om die omschakeling in denken te maken. Ik geloof dat Lakoff en Johnson gelijk hebben: metaforen bepalen echt hoe we denken. Het loont daarom om eens na te denken over metaforen die we gebruiken. Zien we de universiteit bijvoorbeeld als een vesting, een fabriek, een speeltuin of nog iets anders? Ik weet in elk geval dat ik als student sommige vakken een kleine oorlog vond.

Ionica Smeets is TU alumnus (wiskunde), wetenschapsjournalist en onderzoeker bij Publiek Begrip van Wetenschap in Leiden.

Uitspraken die Harrie van den Akker – afdelingsvoorzitter van Multi-Scale Physics – vorige week deed in Delta, leveren weerstand op. Met mogelijke bezuinigingen in het vooruitzicht wierp hij de vraag op of alle faculteiten wel even belangrijk zijn voor de TU.

Van den Akker vroeg zich af of het erg is als sommige faculteiten tien tot twintig procent kleiner zouden zijn. “Het is niet zinnig als Technische Natuurwetenschappen (TNW) kleiner zou worden. Dat is niet in het belang van de TU, vanwege rankings.”

Bij die rankings scoort de TU 1,62 als het gaat om het aantal citaties van artikelen. Voor TNW is dat getal 1,9. De TU zonder TNW scoort 1,05, waar het wereldgemiddelde 1,0 is.

De Bont van IO erkent dat TNW ‘fantastisch scoort’, “Tegelijkertijd: wat is het belangrijkst? Het lijkt wel of die rankings een doel op zich worden. Rankings kunnen een middel zijn om geld en goede mensen binnen te halen. Bij Bouwkunde en IO zijn dergelijke rankings volstrekt onbelangrijk. Dit kun je niet als keurslijf opleggen. Beperkt en kortzichtig denken.”

Decaan Daan Lenstra van de faculteit Elektrotechniek, Wiskunde & Informatica (EWI) wijst op andere manieren om kwaliteit te meten. “Ik heb een faculteit waar natuurkunde niet in zit. Dat wil niet zeggen dat zij minder goed is. Er zijn ook google ratings. Je kunt je ook verdiepen in personen en kwaliteit, of kijken naar peers. Ik vind het een beetje simplistisch wat Van den Akker zegt.”

Lenstra verwijst naar een visitatie voor computer science die voor zijn faculteit erg goed verliep. “De visitatiecommissie zei: een universiteit die zichzelf serieus neemt, zorgt dat zij een stevige computer science heeft. Wij zijn de computer science van Delft.”

Bovendien, zo stelt Lenstra, is EWI voor tachtig procent een ict-faculteit. “De handicap van ict is dat het altijd verborgen is. Ict is enabling, stelt in staat. Het is bijna ondenkbaar zonder ict iets te bereiken. En wat ben je als universiteit zonder wiskunde? Sommige faculteiten denken te kunnen besparen door wiskunde zelf te doen. Ik zie de logica niet om het door amateurs te laten doen.”

Van den Akker stelde in Delta dat de goede naam die de TU heeft in de wereld en in Nederland ‘allereerst komt door weg- en waterbouw en door TNW’. “En ook door Bouwkunde en Luchtvaart- & Ruimtevaarttechniek. Maar geldt dat ook voor andere faculteiten?”

Decaan Theo Toonen van Techniek, Bestuur & Management wil daar niet op ingaan. EWI-decaan Lenstra noemt het ‘dapper’ dat Van den Akker een aantal faculteiten durft te noemen. “TNW is een heel goede faculteit. Mooi. Maar ik wil niet zeggen de beste.” Cees de Bont van IO meent dat in elke faculteit ‘goede mensen en internationale toppers’ zitten.

De Bont kijkt liever naar de vele middelen die de TU in onderzoek stopt. “Hoe verhoudt zich dat tot het onderwijs? Is onderwijs niet nog belangrijker dan onderzoek? Wij hebben hier wel eens vips uit het bedrijfsleven en ministeries. Die geven aan dat de TU er voor moet zorgen studenten goed op te leiden.”

Er is volgens De Bont fundamentele en toegepaste kennis nodig. “IO speelt een rol in de vertaalslag tussen technologie en mensen. Wij zorgen ervoor dat mensen met techniek kunnen omgaan. Het is moeilijk te zeggen dat het één belangrijker is dan het ander.”

Van den Akker stelde ook dat de TU sommig onderzoek misschien beter in Twente of Eindhoven kan doen. In 3TU-verband. “Voor bachelor-onderwijs is een lokale universiteit onmisbaar, maar voor master-onderwijs hoef je niet in elke universiteit het complete pakket aan te bieden.”

Dat vindt De Bont geen rare gedachte. Onderwijs aan promovendi en de organisatie van afstudeerprojecten doet zijn faculteit al in 3TU-verband. “Ik zou juist zeggen: daar waar onderzoek bijdraagt aan het oplossen van maatschappelijke problemen hoort het bij uitstek thuis bij een technische universiteit. Het is voor mij niet altijd duidelijk waarom sommig natuurkundeonderzoek plaatsvindt op een technische universiteit en niet in Utrecht of Groningen.”

De IO-decaan denkt dat het nodig is een kam door de universiteit te halen. “We moeten veel meer gericht zijn op het ontwikkelen en overdragen van ingenieurskennis die bijdraagt aan oplossingen van problemen. Van mij mag er wat minder curiosity-driven onderzoek plaatsvinden. Ik denk dat civiele techneuten minder ver waren gekomen als ze zelf hadden bedacht wat ze leuk vonden om te onderzoeken.”

Decaan Marco Waas van Werktuigbouwkunde, Maritieme Techniek en Technische Materiaalwetenschappen (3mE) wil niet specifiek op Van den Akker ingaan, maar zegt dat er meer moet worden gekeken naar samenwerking. “Zowel inter- als buitenfacultair. Bijvoorbeeld met TNO of ECN Petten. Het gevaar is dat we ons in onszelf keren en elkaar de tent uit gaan vechten.”

De TU moet volgens Waas oppassen niet te veel naar de korte termijn te kijken. “We moeten ook aan studenten en de maatschappij laten zien dat we dingen doen die zinnig zijn. Het probleem van technische universiteiten is dat we wat betreft vergoedingen voor infrastructuur gelijkgetrokken worden met universiteiten die geen grote labs hebben. Dat geld moeten we krijgen uit projecten of uit rechtstreekse vergoedingen van het bedrijfsleven. Het systeem is veranderd zonder afspraken tussen overheid en bedrijfsleven.”

De TU moet daarom moeilijke keuzes maken, aldus Waas. “Dat is een discussie die we niet per faculteit moeten voeren. We moeten meer kijken tussen faculteiten en andere organisaties. De afgelopen jaren zijn enorm veel stappen gezet in wetenschappelijke excellentie en het binnenhalen van projecten. De verschillen tussen die twee worden steeds kleiner binnen de TU.”