Afscheidscensuur

r. Pieter van der Horst (Universiteit Utrecht) dringend werd geadviseerd door zijn rector om passages van zijn afscheidsrede niet uit te spreken. De controverse ontstond omdat Van der Horst, hoogleraar Nieuwe Testament en jodendom, de lijn van nazi-propaganda doortrekt naar de islamitische en Palestijnse jodenhaat. Ook noemde hij activiste Gretta Duisenberg en oud-premier Dries van Agt in een eerste versie van de rede ‘griezels’. Is dit een reden voor scheidende TU-hoogleraren om opmerkingen in te tomen?

“Ik zal mijn woorden nu beslist niet zorgvuldiger kiezen”, zegt prof.dr. Erik Andriessen van organisational behaviour and innovation (Techniek, Bestuur en Management) desgevraagd. Hij schrijft momenteel zijn afscheidsrede, die hij in september zal houden. “Het is heel ongebruikelijk dat het college van bestuur van tevoren de afscheidsrede onder ogen krijgt. Iemand moet het wel heel bont maken en gore taal gebruiken om erop aangesproken te worden, maar het ligt voor de hand dat zoiets niet gebeurt. Ik geloof niet dat wat ik zal zeggen in mijn afscheidsrede, over nieuwe vormen van arbeid en organisatie, provocerend zal zijn.”

Andriessen las een deel van de afscheidsrede van Van der Horst in dagblad Trouw. “Dat daar zoveel ophef over is ontstaan vind ik overdreven. Er is gezegd dat bepaalde zaken in de rede van Van der Horst niet wetenschappelijk van aard zouden zijn en dat de ingreep van de rector daarom gerechtvaardigd is. Maar het is juist zeer gebruikelijk om in een afscheidsrede niet-wetenschappelijke uitspraken te doen. Hoogleraren geven bijvoorbeeld hun visie op de samenleving in de toekomst, de meeste afscheidsredes zitten daar vol mee. Dus dat is een verkeerd argument.”

De secretaris van het college voor promoties, Anne-Mieke Havermans-Heemskerk, beaamt dat. Zij is verantwoordelijk voor het verloop van de intree- en afscheidsredes. “Hoogleraren laten zich vaak kritisch uit in afscheidsredes en spreken hun bezorgdheid uit over de toekomst. Dat vind ik een goed recht, het moet de mensen wakker houden. Daar zijn bij de TU nooit relletjes over. Wat in Utrecht is gebeurd, is een grote uitzondering. Maar ik schrik wel van de uitspraken, die vind ik niet gepast. De afscheidsrede heeft een ander doel.”

Rector Fokkema heeft nog nooit ingegrepen in een academische tekst. “Alleen als het zou gaan om een wetenschappelijke misinterpretatie, over een onderwerp waarvan ik zelf veel afweet, zou ik van tevoren van gedachten willen wisselen met de scheidend hoogleraar over zijn rede. Maar daar zal ik dan nog grote terughoudendheid in betrachten, want ik vind de academische vrijheid zeer belangrijk. Als een hoogleraar een politieke uitspraak doet of zijn bezorgdheid over de toekomst uitspreekt in een afscheidsrede, dan is er geen haar op mijn hoofd die eraan denkt daar wat van te zeggen.” (RV)

Bij het antwoord liepen de gemoederen aan de universiteiten in Nederland de afgelopen week hoog op. Aanleiding was dat scheidend hoogleraar prof.dr. Pieter van der Horst (Universiteit Utrecht) dringend werd geadviseerd door zijn rector om passages van zijn afscheidsrede niet uit te spreken. De controverse ontstond omdat Van der Horst, hoogleraar Nieuwe Testament en jodendom, de lijn van nazi-propaganda doortrekt naar de islamitische en Palestijnse jodenhaat. Ook noemde hij activiste Gretta Duisenberg en oud-premier Dries van Agt in een eerste versie van de rede ‘griezels’. Is dit een reden voor scheidende TU-hoogleraren om opmerkingen in te tomen?

“Ik zal mijn woorden nu beslist niet zorgvuldiger kiezen”, zegt prof.dr. Erik Andriessen van organisational behaviour and innovation (Techniek, Bestuur en Management) desgevraagd. Hij schrijft momenteel zijn afscheidsrede, die hij in september zal houden. “Het is heel ongebruikelijk dat het college van bestuur van tevoren de afscheidsrede onder ogen krijgt. Iemand moet het wel heel bont maken en gore taal gebruiken om erop aangesproken te worden, maar het ligt voor de hand dat zoiets niet gebeurt. Ik geloof niet dat wat ik zal zeggen in mijn afscheidsrede, over nieuwe vormen van arbeid en organisatie, provocerend zal zijn.”

Andriessen las een deel van de afscheidsrede van Van der Horst in dagblad Trouw. “Dat daar zoveel ophef over is ontstaan vind ik overdreven. Er is gezegd dat bepaalde zaken in de rede van Van der Horst niet wetenschappelijk van aard zouden zijn en dat de ingreep van de rector daarom gerechtvaardigd is. Maar het is juist zeer gebruikelijk om in een afscheidsrede niet-wetenschappelijke uitspraken te doen. Hoogleraren geven bijvoorbeeld hun visie op de samenleving in de toekomst, de meeste afscheidsredes zitten daar vol mee. Dus dat is een verkeerd argument.”

De secretaris van het college voor promoties, Anne-Mieke Havermans-Heemskerk, beaamt dat. Zij is verantwoordelijk voor het verloop van de intree- en afscheidsredes. “Hoogleraren laten zich vaak kritisch uit in afscheidsredes en spreken hun bezorgdheid uit over de toekomst. Dat vind ik een goed recht, het moet de mensen wakker houden. Daar zijn bij de TU nooit relletjes over. Wat in Utrecht is gebeurd, is een grote uitzondering. Maar ik schrik wel van de uitspraken, die vind ik niet gepast. De afscheidsrede heeft een ander doel.”

Rector Fokkema heeft nog nooit ingegrepen in een academische tekst. “Alleen als het zou gaan om een wetenschappelijke misinterpretatie, over een onderwerp waarvan ik zelf veel afweet, zou ik van tevoren van gedachten willen wisselen met de scheidend hoogleraar over zijn rede. Maar daar zal ik dan nog grote terughoudendheid in betrachten, want ik vind de academische vrijheid zeer belangrijk. Als een hoogleraar een politieke uitspraak doet of zijn bezorgdheid over de toekomst uitspreekt in een afscheidsrede, dan is er geen haar op mijn hoofd die eraan denkt daar wat van te zeggen.” (RV)